Każdy człowiek przychodzi na świat z określonymi potrzebami. Potrzeby te dotyczą nie tylko spraw biologicznych, ale również emocjonalnych. Dotyczą one między innymi: bezpiecznej więzi z innymi, akceptacji, poczucia własnej wartości, troski, empatii, bycia zauważonym i wysłuchanym, potrzeby kontaktu z innymi, zabawy, kompetencji, potrzeby wyrażania emocji, bezpieczeństwa, autonomii, realistycznych granic, samokontroli.

Ponieważ jesteśmy gatunkiem niezwykle społecznym, a nasze przetrwanie zależy od współdziałania i budowania relacji międzyludzkich, potrzeb emocjonalnych mamy naprawdę dużo. To powoduje, że proces zaspokajania naszych potrzeb przez rodziców i opiekunów może napotkać wiele komplikacji. Nie wszystkie z nich zostaną zaspokojone i do pewnego stopnia jest to naturalne. Problematyczne staje się, gdy w dzieciństwie niezaspokojony zostaje cały szereg ważnych potrzeb emocjonalnych, szczególnie przez długi czas. Dochodzi wtedy do trwałej i przewlekłej frustracji potrzeb oraz pojawienia się głębokich zranień emocjonalnych. Zwykle zapoczątkowuje to trudności w funkcjonowaniu i relacjach, tworząc wzorzec przeżywania utrzymujący się dalej w dorosłym życiu.

Ten wszechogarniający wzorzec nazywamy schematem emocjonalnym. Składa się ze wspomnień, emocji, przekonań oraz doznań cielesnych. Schematy kształtują się od okresu dzieciństwa pod wpływem kilku czynników: temperamentu, wychowania i postaw rodziców oraz innych ważnych osób (nauczycieli, rówieśników), a także szczególnie bolesnych, traumatycznych doświadczeń, z którymi przychodzi nam mierzyć się w życiu (rozwód rodziców, odrzucenie przez rówieśników, choroba, doświadczenie przemocy). Każdy człowiek doświadcza takich wzorców, one stanowią o naszej indywidualności, jednak im bardziej są nasilone i sztywne, tym trudniej jest adaptować się do zmieniających się warunków otoczenia. Różne sytuacje mogą sprawiać, że nasze schematy się uruchamiają; zwykle zaczynamy wtedy doświadczać określonych myśli i trudnych emocji, możemy być przytłoczeni, zalęknieni, czuć się gorsi lub opuszczeni przez innych, czuć złość.

Nurtem terapeutycznym, który przywiązuje szczególną wagę do kwestii niezaspokojonych potrzeb emocjonalnych w dzieciństwie jest terapia schematów. To podejście integracyjne czerpiące z terapii poznawczo-behawioralnej, koncepcji psychodynamicznych, terapii Gestalt oraz teorii przywiązania Bowlby’ego. Twórcą terapii schematu jest Jeffrey Young.

We wszystkich nurtach psychoterapii ważna jest relacja terapeutyczna, jednak różny jest sposób jej budowania i uwzględniania w całym procesie terapii. W terapii schematu relacja terapeutyczna jest kluczowa – ważne, aby była korekcyjna wobec niezaspokojonych potrzeb emocjonalnych. Jakość tej relacji jest szczególnie istotna u pacjentów z zaburzeniami osobowości, u pacjentów z doświadczeniem skrzywdzenia lub nadużycia, u osób z pozabezpiecznym stylem przywiązania.

Podsumowując, terapia schematów łączy w sobie: – skupienie na potrzebach emocjonalnych pacjenta, – przyglądanie się temu, jak wcześniejsze doświadczenia z dzieciństwa i niezaspokojone potrzeby emocjonalne ukształtowały jego schematy, – zaproszenie pacjenta do bezpiecznej relacji terapeutycznej, w której pojawiające się negatywne odczucia bądź kryzysy są na bieżąco wspólnie z terapeutą omawiane, – angażowanie pacjenta we współpracę (psychoedukacja, techniki wyobrażeniowe, planowanie ćwiczeń i zmian behawioralnych, prośby o informacje zwrotne na temat przebiegu terapii bądź odczuć wobec terapeuty), – empatyczne konfrontowanie, czyli dzielenie się w przyjazny sposób odczuciami dotyczącymi różnych zachowań pacjenta w odniesieniu do jego indywidualnej historii bądź własnych uczuć.

Terapia schematów to podejście terapeutyczne, które sprawdzi się u osób: – które zauważają w swoim funkcjonowaniu bądź relacjach powracające wzorce zachowań, myśli i uczuć (jeśli wybierasz wciąż nieodpowiednich partnerów, nie potrafisz zaangażować się emocjonalnie w żaden związek bądź zakończyć relacji mimo, że jest niesatysfakcjonująca; jeśli jesteś nadmiernie krytyczny wobec siebie lub niepewny swoich wyborów, ciągle obawiasz się o przyszłość, jeśli odniesione sukcesy życiowe nie prowadzą do uczucia spełnienia), – z diagnozą zaburzeń osobowości, – które pragną lepiej poznać siebie i swoje wzorce funkcjonowania, – które doświadczają bardzo silnych emocji, a ich stany emocjonalne często ulegają zmianie, – które mają za sobą nieudane terapie w innych podejściach terapeutycznych bądź zakończyły terapie krótkoterminowe, a ich problemy mimo to mają tendencje do nawracania.