Fobia społeczna to jedno z tzw. zaburzeń lękowych, z którym bardzo często spotykamy się w gabinetach psychoterapeutycznych. U jej podłoża leży znaczący, czasami wręcz paraliżujący, lęk przed negatywną oceną w sytuacjach społecznych. To mogą być takie sytuacje jak wygłoszenie przemówienia lub przedstawienie jakiegoś projektu w pracy, zapytanie osoby na przystanku czy dany tramwaj już jechał, ale też zwrócenie do sklepu źle dobranej bluzki, odpowiedź ustna na lekcji, jedzenie w restauracji czy załatwianie się w publicznej toalecie.

Osoby z lękiem społecznym boją się, że w takich sytuacjach okażą zdenerwowanie, zrobią coś źle, ktoś je negatywnie oceni lub skrytykuje. W związku z tym unikają sytuacji społecznych – nie jedzą w restauracjach, a jedzenie zamawiają przez aplikacje (żeby nie musieć rozmawiać z drugim człowiekiem przez telefon), ubrania zamawiają wyłącznie w sklepach internetowych, proszą o pomoc bliskich kiedy trzeba coś załatwić, powiedzieć, zapytać. Bardzo skupiają się na tym co aktualnie dzieje się z nimi (np. czy się czerwienią, pocą, szykują sobie co chcą powiedzieć) lub intensywnie obserwują otoczenie, by wyłapać wszelkie sygnały dezaprobaty.

Jeśli taka sytuacja trwa co najmniej sześć miesięcy i w dużym stopniu uniemożliwia funkcjonowanie (np. swobodne chodzenie do pracy czy szkoły) lub wywołuje duży dyskomfort i cierpienie, mówimy o społecznym zaburzeniu lękowym czyli fobii społecznej. Oczywiście mówimy tu o takim natężeniu objawów, że każda lub niemal każda sytuacja społeczna wywołuje dyskomfort.

Fobia społeczna pojawia się w każdym przedziale wiekowym czyli może utrudniać funkcjonowanie dorosłych, ale często również dzieci i młodzieży. U tych najmłodszych wyraźnie widać jak lęk społeczny może się kształtować. Badacze wskazują, że z jednej strony dziedziczymy tendencje do zaburzeń lękowych, z drugiej zaś najbliższe otoczenie modeluje i „wspiera” unikowe, lękowe zachowania. To znaczy, że osoby z fobią społeczną często wyrastają w domach, w których rodzice również mają duży poziom lęku. Tym samym nie zachęcają dziecka do wychodzenia ze swojej strefy komfortu (np. automatycznie zgadzając się na unikanie niektórych lekcji, osób, sytuacji lub sugerują takie rozwiązanie), chronią je nadmiernie (np. wybierając szkoły z mniejszymi klasami, zwlekając z wprowadzaniem dziecko w grupy rówieśnicze).

Dzieci często widzą też w domach, że rodzice unikają konfrontacji (np. zawsze wybierają kasy samoobsługowe, nie zapraszają do domu znajomych lub nie przyjmują zaproszeń, wstydzą się zapytać o coś na ulicy czy w sklepie), delegują różne czynności (np. mama nigdy nie chodzi na pocztę czy do banku, zawsze robi to tata). Zdarza się też, że dochodzą do tego trudne doświadczenia, np. bullying w szkole. Nie ma jednej oczywistej przyczyny fobii społecznej, wywołuje ją kombinacja różnych czynników.

Lęk społeczny leczymy w terapii poznawczo – behawioralnej, a im wcześniej rozpoznana zostanie trudność, tym lepiej. Z upływem czasu przybywa człowiekowi z fobią społeczną ograniczeń, ponosi on coraz większe straty związane z unikaniem różnych sytuacji i coraz większe koszty unikania, zabezpieczania się, wymyślania strategii na dyskomfort. Niejednokrotnie lęk społeczny wymaga również pomocy psychiatrycznej.

Znając mechanizm lęku społecznego, można przewidywać, że z czasem będzie to coraz częstsze rozpoznanie. Z jednej strony presja społeczna i słabsze kontakty międzyludzkie (choćby w związku z pandemiczną izolacją), z drugiej: udogodnienia technologiczne – robotyzacja (samoobsługowe kasy, paczkomaty), aplikacje do zamawiania, poznawania się, komunikatory, praca online mogą sprawić, że będziemy mieć mniej okazji do kontaktów z innymi i mniej wprawy, a lęk związany z tym, że ktoś może nas źle odebrać, będzie rósł.